Slechte ventilatie is de grootste angst van middelbare scholen
Op de eerste verdieping van het Haarlemse Mendelcollege pakt rector-bestuurder Jan-Mattijs Heinemeijer zijn infraroodthermometer en richt die op het voorhoofd van een toevallig passerende collega. ‘Helemaal mis, zeker?’, grapt het slachtoffer met opgestoken handen. Dat blijkt mee te vallen: net als de andere collega’s waarop Heinemeijer het pistoolvormige apparaat uitprobeert, bevindt deze docent zich keurig binnen het veilige spectrum rond de 37 graden.
Als het aan de rector van de grootste middelbare school in Haarlem had gelegen, hadden vanaf maandag alle 1.780 leerlingen van het Mendelcollege deze procedure ondergaan. Scholieren met een te hoge temperatuur zouden naar huis gestuurd worden om een corona-uitbraak te voorkomen.
Maar op deze donderdagmorgen, vier dagen voor de scholen in Noord-Nederland weer openen, is gebleken dat de maatregel niet voldoet aan de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). ‘Leerlingen die in de rij staan krijgen het mee als iemands temperatuur te hoog is. Die informatie is privé’, aldus Heinemeijer.
Doodzonde, vindt de rector, maar hij heeft nog een paar andere troefkaarten. Zo is er vanmorgen een ouder langsgeweest die werkt in de ventilatiebranche. ‘Hij gaat kastjes in de school installeren om CO2, fijnstof en aerosolen te meten.’
Ramen en deuren open
Ook zijn er spatschermen geïnstalleerd op de bureaus van leraren en grote voorraden desinfectiemiddel ingeslagen. Om leerlingen in de pauze zo veel mogelijk naar buiten te krijgen, zijn de snoepautomaten leeggehaald en blijft het kantinewinkeltje dicht. Verder is afgesproken dat in elk klaslokaal de ramen en deuren opengaan en -blijven. Ook tijdens de lessen. Ook in de winter. ‘Zo lang het nodig is. Desnoods wordt het in december truien en jassen aan in de klas.’
Het liefst had Heinemeijer nog meer maatregelen getroffen om leraren, ouders en leerlingen een veilig gevoel te geven. Want daar schort het aan op veel middelbare scholen. Nu het voorgezet onderwijs voor het eerst sinds medio maart weer volledig opengaat, klinkt steeds vaker de vraag of dat wel veilig is.
Het besluit om de scholen weer volledig te openen werd voor de zomervakantie genomen. Sindsdien is het virus weer opgelaaid, met name onder jongeren. De laatste weken klinken bovendien waarschuwingen van experts dat verspreiding van het virus door de lucht toch tot de mogelijkheden behoort. Ook kinderen ouder dan vijftien zouden bij besmettingen weleens een grotere rol kunnen spelen dan gedacht.
Slecht geventileerd
Scholen moeten hun ventilatiesystemen controleren schrijft Slob, die zich baseert op richtlijnen van het RIVM. Hij adviseert scholen verder onder andere om ‘regelmatig’ te luchten. Ook moeten scholen nagaan of ze voldoen aan het ‘bouwbesluit’ – een trits bouwtechnische voorschriften waaraan bij nieuwbouw of verbouwingen moet worden voldaan. Aanvullende maatregelen zijn volgens de minister niet nodig.
Daarmee is de rust niet teruggekeerd. Voorzitter Paul Rosenmöller van de VO-raad is het mildst en noemt het advies ‘een stap vooruit’. Wel maakt hij zich zorgen om de kosten. ‘We gaan nu onderzoeken hoeveel scholen niet voldoen aan het bouwbesluit. As dat er veel zijn moeten we met spoed om de tafel met de minister over hoe we dat gaan uitvoeren en wie het gaat betalen.’ Maar onderwijsvakbond Aob vindt het ventilatieadvies te vrijblijvend. ‘Gebrekkige ventilatie is een probleem dat al heel lang speelt op scholen’, zegt bestuurder Jelmer Evers. ‘Ik krijg veel vragen van bezorgde leraren die niet weten hoe het gesteld is met de luchtkwaliteit op hun school. Het moet op z’n minst op alle scholen duidelijk zijn hoe het er voor staat.’
Onvoldoende
Ronduit kritisch is Wim Zeiler, die als hoogleraar installatietechniek aan de Technische Universiteit Eindhoven al vijftien jaar onderzoek doet naar de luchtkwaliteit op scholen. ‘Zo’n 20 tot 25 procent van de scholen heeft op dit moment een ventilatievoorziening die onvoldoende is. Nu kunnen scholen nog een raam open zetten, maar in de winter vallen ze terug op hun ventilatiesysteem.’
Dat scholen van de minister moeten voldoen aan het bouwbesluit is volgens hem een ‘heel minimale eis’. ‘Het bouwbesluit gaat over de hoeveelheid verse lucht die wordt toegevoegd aan een gebouw, niet over de vraag of die verse lucht de leerlingen ook daadwerkelijk bereikt.’ Bovendien ziet hij geregeld scholen die op papier een goed functionerend ventilatiesysteem hebben dat in de praktijk niet goed werkt. ‘Er is geen onderhoud gepleegd, de regelkleppen zijn dichtgevallen of filters zijn zo vervuild dat ze niet meer effectief zijn.’
Dat er een onderzoek komt naar de verspreiding van corona op middelbare scholen en de mogelijke rol van aerosolen daarin, stelt hem niet gerust. ‘Voor die resultaten er zijn, ben je zo een halfjaar verder. Daar hebben we geen tijd voor.’ De hoogleraar pleit voor een snelle risicoanalyse door experts. ‘Breng in kaart hoeveel scholen er zijn in panden van voor 2012, zonder CO2-meters, waar leraren van boven de 60 lesgeven aan wisselende groepen leerlingen. En neem voor die risicogroep extra maatregelen.’
Of het veilig is?
Met zijn 58-jaar behoort tekenleraar Ruud Wierda niet tot die risicogroep, toch maakt ook hij zich zorgen. ‘Normaal heb ik zin in de start van het nieuwe jaar, nu zie ik er eerlijk gezegd een beetje tegen op.’ De docent op het Mendelcollege is naar school gekomen om zijn lokaal veilig in te richten. Voor de leerlingen is het goed dat ze weer opengaan, zegt de leraar, maar of het veilig is? ‘Dat vraag ik me af.
De Haarlemse school voor mavo, havo, vwo en gymnasium is sinds de oprichting in 1953 stapsgewijs uitgedijd. Het resultaat is dat het gebouw inmiddels uit een ‘jaren ’50-deel’, een ‘jaren ’70-deel’, een ‘jaren 90-deel’, én een deel uit 2015 bestaat. Alles voldoet aan het bouwbesluit, zegt rector Heinemeijer. Maar docent Wierda wijst naar de krappe gangen op weg naar zijn lokaal, in het jaren ’50-deel. ‘Hier kúnnen leerlingen niet eens 1,5-meter afstand houden.’
Zijn geluk is dat hij in een groot lokaal lesgeeft en tussendoor niet via de krappe gangen van lokaal hoeft te wisselen. Om te voorkomen dat leerlingen te dichtbij komen, heeft hij een barrière aan extra tafels voorin de klas gezet. Ook is hij van plan een mondkapje te gaan dragen. ‘Voor de zekerheid. Ik ben mantelzorger voor mijn schoonouders van in de negentig.’
Thuis
Rector Heinemeijer hoort het vaker, zowel van leraren als van ouders: als ze zich geen zorgen maken om zichzelf of hun kind, is het vanwege kwetsbare mensen in hun directe omgeving. Sommige ouders houden hun kinderen om die reden voorlopig thuis.
Het liefst zou de rector strengere maatregelen nemen binnen zijn school, bijvoorbeeld door het dragen van mondkapjes voor leerlingen verplicht te stellen. Maar om te voorkomen dat ouders met kinderen op verschillende scholen in een wirwar van regels belandden, hebben Haarlemse scholen afgesproken dezelfde maatregelen te treffen.
De scholen volgen de richtlijnen van het RIVM. Het is de vraag hoe lang dat zo blijft, zegt Heijnemeier. ‘Het is wachten tot het misgaat op een school.’ En als het misgaat, trekt hij alsnog alles uit de kast om zijn school open te houden. ‘Dan ga ik die infraroodthermometers toch inzetten. Een rechtszaak durf ik wel aan, de veiligheid is nu het belangrijkst.’
ADVIES VENTILATIE
‘Lucht regelmatig gedurende 10 tot 15 minuten door bijvoorbeeld ramen en deuren tegen elkaar open te zetten’, luidt één van de adviezen van Onderwijsminister Arie Slob aan schoolbesturen. Scholen moeten ook het ‘ontstaan van sterke luchtstromen door (zwenk)ventilatoren en mobiele airco’s in gemeenschappelijke ruimtes’ vermijden.